19-րդ դարի երկրորդ կեսին Շուշին Արևելյան Հայաստանի խոշոր մշակութային կենտրոնն էր հանդիսանում: Քաղաքում, որտեղ գերակայում էր հայկական ազգաբնակչությունը, գործում էին բազմաթիվ կրթօջախներ, զարգանում էին արվեստները, հրատարակվում էին գրքեր և պարբերականներ: Այստեղ, կարծես, ամեն ինչն էր նպաստում դրան՝ և՛ քաղաքի գեղեցիկ բնապատկերներն ու մեղմ բնակլիմայական պայմանները, և՛ թաղամասերի յուրահատուկ կառուցապատումը, որտեղ գերիշխում էր երկու-երեք հարկանի տների ճարտարապետական նորակերտ ոճը:
Ռուս ականավոր նկարիչ Վասիլի Վերեշչագինը, լինելով Շուշիում, իր «Ճամփորդություն դեպի Անդրկովկաս 1864-1865 թթ.» գրքում այսպես է նկարագրում քաղաքը. «Շուշին Անդրկովկասի մյուս քաղաքների բացարձակ հակապատկերն է: Տները կանոնավոր են, գեղեցիկ, բարձր և լուսավորված են բազմաթիվ հրաշագեղ պատուհաններով: Փողոցներն ամենուր պատված են լայն սալիկներով, իսկ տանիքները՝ եվրոպականի նման են»:
19-րդ դարի կեսերից Շուշիում սկսվում են ձևավորվել նաև թատերական ավանդույթները: Հայտնի է, որ առաջին թատերական ներկայացումը տրվել է դեռևս 1848-ին՝ ռուսական և եվրոպական բարձրագույն հաստատություններում սովորած և հայրենիք վերադարձած մի խումբ շուշեցի հայ երիտասարդների ուժերով: Սակայն քաղաքում իրական թատերական կյանքը աշխուժանում է 1865 թվականից հետո, երբ դերասաններ Գ. Չմշկյանի, Ս. Մանդինյանի և Մ. Ամրիկյանի մասնակցությամբ Շուշիի ինքնագործ թատերախմբի ուժերով պարբերաբար բեմադրվում են հայ և այլ հեղինակների տարբեր ներկայացումներ:
1873 թվականին Շուշիի մեծահարուստ, հասարակական գործիչ և բարեգործ Մկրտիչ Խանդամիրյանի միջոցներով կառուցվում է քաղաքային ակումբի փայտաշեն շենքը, որի դահլիճը և դառնում է Շուշիի թատերախմբի հիմնական բեմական հարթակը: Քաղաքի թատերասեր հասարակայնության համար մեծ իրադարձություն էր, երբ 1882-ին հյուրախաղերով Շուշիի թատրոն է գալիս հայ բեմի փայլուն վարպետ Պետրոս Ադամյանը։ Մոտ մեկ ամիս անվանի դերասանը տարբեր ներկայացումներ տվեց Շուշիում, որոնք մեծ խանդավառությամբ ընդունվեցին հանդիսատեսների կողմից:
1880-ականների սկզբներին Շուշիում սկսում են բեմադրություններ իրականացնել Աբրահամ Տեր-Գասպարյանն ու Հովհաննես Ճաղարբեկյանը, որից հետո Մկրտիչ Խանդամիրյանի մեկենասությամբ Շուշին ունեցավ արդեն իր մշտական գործող սիրողական թատերախումբը: Քանի որ հին թատրոնի՝ քաղաքային ակումբի շինությունը փայտաշեն էր և դրա պատճառով երկու անգամ արդեն շենքում հրդեհ էր բռնկվել, պարզ էր, որ այն արդեն չէր կարող այլևս բավարարել քաղաքի հանդիսատեսի օր-օրի ավելացող պահանջներին: Մկրտիչ Խանդամիրյանը ձեռնամուխ է լինում իր միջոցներով թատրոնի նոր շենքի կառուցմանը: Հոյակերտ այդ շենքը վեր բարձրացավ Ղազանչեցոց Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցու հարևանությամբ: Թատրոնի բացումը տեղի ունեցավ 1891 թվականի հուլիս 7-ին, իսկ անդրանիկ ներկայացումը, որը բեմադրվեց և խաղացվեց հենց բացման օրը՝ դա հայ անվանի գրող և դրամատուրգ, ծնունդով շուշեցի Մուրացանի «Ռուզան» պատմական դրաման էր:
Շուշիի քաղաքային թատրոնի նոր շենքը, որն ուղղակի կոչվում էր «Խանդամիրյան թատրոն», ուներ 350 տեղանոց դահլիճ, հարմարավետ բեմ և ընդարձակ ճեմասրահ: Թատրոնում անց էր կացված էլեկտրական լուսավորություն, որը հնարավորություն էր տալիս ներկայացումների խաղարկումը նաև երեկոյան ժամերին՝ այդ տարիների համար դա Անդրկովկասում թերևս բացառիկ երևույթ կարելի է համարել: Հետաքրքիր է, որ Մկրտիչ Խանդամիրյանը թատերական ոլորտում իր գործունեության ընթացքում բնավ էլ չի բավարարվել միայն բարեգործությամբ: Լինելով վերին աստիճանի կրթված անձնավորությունը, նա նաև ֆրանսերենից և ռուսերենից հայերեն թարգմանություններ է կատարել և անգամ անձամբ մի քանի պիեսներ է հեղինակել: 1891-1905 թթ. Խանդամիրյանի թատրոնում բեմադրվում էին հայ և այլ հեղինակների՝ Սունդուկյանի, Շիրվանզադեի, Պարոնյանի, Պուշկինի, Գոգոլի, Չեխովի, Լերմոնտովի, Օստրովսկու, Իբսենի, Սերվանտեսի, Շիլլերի, Մոլիերի և Հյուգոյի երկերը:
Շեքսպիրյան շարքից շուշեցիների շրջանում առանձնահատուկ ժողովրդականություն էին վայելում «Համլետը», «Օթելլոն», «Լիր արքան» և «Վենետիկի վաճառականը»: Այդ ժամանակահատվածում Խանդամիրյանի թատրոնում և քաղաքի այլ ակումբներում հյուրախաղերով հանդես են եկել շատ անվանի հայ դերասաններ: Օրինակ, 1900-ին Հովհաննես Աբելյանն իր խմբով Շուշիում խաղացել է 17 ներկայացում՝ այդ թվում «Դոն Քիշոտ», «Օթելլո», «Պաղտասար Աղպար», «Անմեղ մեղավորները», «Անսանձի սանձահարումը» և ուրիշներ։ Խանդամիրյան թատրոնի շենքում կազմակերպվում էին նաև այլ միջոցառումներ՝ համերգներ, պարահանդեսներ և կրկեսային ներկայացումներ: 1894 թվականին այս շենքում իր ղեկավարած երգչախմբով ելույթ է ունեցել հայ անվանի կոմպոզիտոր և խմբավար Քրիստափոր Կարա-Մուրզան:
Խանդամիրյանի հայկական թատրոնի շենքը, որը Շուշիի զարդն էր համարվում, քաղաքի բազմաթիվ այլ շինությունների հետ միասին ոչնչացվում և հրկիզվում է 1905 թվականին՝ հայերի եւ կովկասյան թաթարների միջև ծավալված արյունալի զինված բախումների ժամանակ: Նշենք, որ ներկայումս Շուշիում իր գործունեությունն է ծավալում Մկրտիչ Խանդամիրյանի անունը կրող պետական թատրոնը:
Այս թեմայով
Ո՞ւմ է պատկանում ընկերությունը, որի գովազդային կրիչներն ապամոնտաժվել են․ «Փաստ»
Հայաստանը մերժե՞լ է Ռուսաստանի առաջարկած օգնությունը․ «Փաստ»
Չինաստանը 6000 կմ/ժ արագությամբ խելացի ռումբ է արձակել
«Այս պատերազմին վերջ տալու ժամանակն է». Բայդենը ներկայացրել է ՀԱՄԱՍ-ի հետ հրադադարի վերաբերյալ Իսրայելի առաջարկը
Երկրի ընդերքում թաքնված խորհրդավոր շերտի առեղծվածը բացահայտված է
Ինչո՞ւ են Թուրքիան ու Ադրբեջանն այդքան ջանասիրաբար պաշտպանում Փաշինյանին․ «Փաստ»
Չեմպիոնների լիգա․ Տիտղոսն այսօր կվիճարկեն «Ռեալն» ու «Բորուսիան»
Այսօր երեխաների պաշտպանության միջազգային օրն է
Գյումրեցիները պատրասվում են Բագրատ Սրբազանին դիմավորելուն. «Ժողովուրդ»
Չի բացառվում՝ Լեւոն Երանոսյանի մասով խիստ ու ծանր որոշում լինի. ինչու հետաձգվեց վճռի հրապարակումը. «Ժողովուրդ»
Հունիսի 1-ի աստղագուշակը
Մայիսի 28-ին Վեհափառի մուտքը Սարդարապատի հուշահամալիր խոչընդոտելը նոր կրքեր է բորբոքել իշխող ֆրակցիայի ներսում. «Ժողովուրդ»
Ինչ ունեցվածք է հայտարարագրել Քաղաքաշինության կոմիտեի նորանշանակ նախագահը. «Ժողովուրդ»
Եղանակը Հայաստանում
Սիրուշոն երեխաներին ներկայացրել է իր հայկական տիկնիկների նոր հավաքածուն (VIDEO)
Բագրատ Սրբազանին սև բերետավորները ոտքով հարվածներ են հասցրել. «Ազգային ճակատ»
Քաղաքացիներին հարվածներ են հասցրել նաև մահակներով. Ազգային ճակատ
ԱԳՆ-ի դիմաց բախման ժամանակ քաղաքացին ուշագնաց եղավ
Գերլարված իրավիճակ ԱԳՆ-ի շենքի մոտ. Ոստիկանների և քաղաքացիների միջև բախում սկսվեց (ուղիղ)
Ալթայում այրվել է «Պուտինի ամառանոցը»
Իվետա Մուկուչյանի քրոջ՝ մայրանալ պատրաստվող Մարիաննա Մուկուչյանի շքեղ ու համարձակ ֆոտոշարքը
Բախման սպառնալիք եմ տեսնում. Հորդորում եմ՝ բախման չգնալ. Ոստիկանության ներկայացուցիչը՝ ցուցարարներին
Արարատ Միրզոյանի մոտ կմտնենք 10 հոգով՝ լրագրողներով հանդերձ. Սրբազանը ներկայացրեց իր պահանջները
Կավանին ավարտեց կարիերան Ուրուգվայի հավաքականում
Կառավարության շենքի երեկվա խաղաղ "պաշարումը" մի քանի կարևոր բացահայտումներ արեց. Ավետիք Չալաբյան
«Այս պատերազմին վերջ տալու ժամանակն է». Բայդենը ներկայացրել է ՀԱՄԱՍ-ի հետ հրադադարի վերաբերյալ Իսրայ...
Ալթայում այրվել է «Պուտինի ամառանոցը»
Վրաստանի ՀԿ-ները պատրաստում են հայց օտարերկրյա գործակալների մասին օրենքի վերաբերյալ՝ ՄԻԵԴ ուղարկելու...
Վրաստանի վարչապետ Կոբախիձե. Վրաստանում ոչ ոք «մայդանի» չի հասնի
Ռուսաստանի Դաշնությունը պատրաստ է օգնել Հայաստանի ջրհեղեղից տուժած շրջանների վերականգնմանը. Զախարովա
Հնդկաստանի մայրաքաղաքում գրանցվել է ամենաբարձր ջերմաստիճանը դիտարկումների ողջ ընթացքում
Երևանում կայացավ Վիկ Գերամիի ֆիլմի ցուցադրությունը
Մարդինում հայկական եկեղեցին մնացել է առանց համայնքի․ այնտեղ այժմ միայն մեկ հայ է աղոթում
Ելենա Փինջոյանի որդին մահացել է՝ ընկնելով պատուհանից
Պաֆոսի քաղաքապետարանը հայ համայնքի պահանջով փոխել է Թալեաթ Փաշայի փողոցի անունը
Սփյուռքահայ կամավոր բժիշկները հայրենիքում են
Ամենադիտված
Այսօր
Այս շաբաթ
Այս ամիս
Ինչո՞ւ են Թուրքիան ու Ադրբեջանն այդքան ջանասիրաբար պաշտպանում Փաշինյանին․ «Փաստ»
1
Գյումրեցիները պատրասվում են Բագրատ Սրբազանին դիմավորելուն. «Ժողովուրդ»
2
Ո՞ւմ է պատկանում ընկերությունը, որի գովազդային կրիչներն ապամոնտաժվել են․ «Փաստ»
3
«Այս պատերազմին վերջ տալու ժամանակն է». Բայդենը ներկայացրել է ՀԱՄԱՍ-ի հետ հրադադ...
4
Ինչ ունեցվածք է հայտարարագրել Քաղաքաշինության կոմիտեի նորանշանակ նախագահը. «Ժողո...
5
«Ռոբերտ Քոչարյանը կաշառակեր է և դա ընդունում է». Դանիել Իոաննիսյան
«Կադրերում պարեկների կողմից ***ված քաղաքացին է». Դանիել Իոաննիսյան
Հարսանիք՝ պաշարված Արցախում
Հայկական ավիացիան գուցե հիմա մեզ պետք գար, եթե ոչնչացված չլիներ, ի՞նչ կասեք, պարո՛ն Վարդանյան
«Ինչպե՞ս ստացվեց, որ այսքան մարդ հատեց ադրբեջանական անցակետը». Մարատ Եգանյան
Ո՞ւմ է պատկանում ընկերությունը, որի գովազդային կրիչներն ապամոնտաժվել են․ «Փաստ»
Հայաստանը մերժե՞լ է Ռուսաստանի առաջարկած օգնությունը․ «Փաստ»
Ինչո՞ւ են Թուրքիան ու Ադրբեջանն այդքան ջանասիրաբար պաշտպանում Փաշինյանին․ «Փաստ»
Գյումրեցիները պատրասվում են Բագրատ Սրբազանին դիմավորելուն. «Ժողովուրդ»
Չի բացառվում՝ Լեւոն Երանոսյանի մասով խիստ ու ծանր որոշում լինի. ինչու հետաձգվեց վճռի հրապարակումը. «...